Bundan tam 400 yıl önce, 1611 yılında İstanbul Unkapanı’nda dünyaya gelen dünyaca ünlü Türk seyyahı Evliya Çelebi için Google, özel Doodle logosunu Google Türkiye için yayına soktu. Biz de namı kıtaları aşan seyyahımızla ilgili bir yazı kaleme alalım istedik.
6 padişah görecek bir ömre sahip olan Evliya Çelebi, ince zekâsı, hazırcevaplığı ve ata iyi binen cana yakın bir karaktere sahiptir. Lakin en büyük özelliği, saray imkânlarının hemen her zaman kendisine yakın olmasına rağmen gezmesi, gezdiği yerleri ve yaşadığı olayları tamamen gerçekçi ifadelerle kaleme almasıdır.
Kendi araştırmalarına göre soy ağacı Ahmet Yesevî’ye kadar dayanmaktadır. Fakat kendisi evlenmemiş ve çocuk sahibi olmamıştır. İstanbul’un fethi ile birlikte ailesi, Kütahya’dan kalkıp İstanbul Unkapanı’na taşınmıştır.
17. yüzyıl Türk Kültürü ve sosyal hayatı açısından; dönemin dil özellikleri ve halk edebiyatı açısından; yine dönemin coğrafî bilgileri açısından eşsiz bir kaynak konumunda bulunan Seyahatname, Evliya Çelebi tarafından yazılmıştır. 10 cilt olarak neşredilmiş eser, Türk Divan Edebiyatı çerçevesinde sade düzyazı sınıflamasına girmektedir. Bu eserin yanında Şakaname isimli bir eseri daha mevcuttur. Türkçeyi tüm detayları ve özellikleriyle kullanabilen Evliya Çelebi, Arapça, Farsça, Rumca, Latince ve Yunanca da bilmektedir. Dili çok süslü olmamakla birlikte mübalağaya (abartı) yatkındır.
Evliya Çelebi’de seyahat etme fikrinin nasıl uyandığı, yine kendi ağzından Seyahatnamenin ilk kısımlarında dile getirilmektedir. “Evliya Çelebi, 19 Ağustos 1630 gecesi, rüyâsında, Yemiş İskelesindeki Ahi Çelebi Camii’nde (Bugünkü Galata Köprüsü’nün Eminönü ayağında sol taraftadır) kalabalık bir cemaat arasında Peygamber efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) görmüş, huzuruna varınca; “Şefâat yâ Resûlallah!” diyecekken, heyecanla; “Seyahat yâ Resûlallah!” demiştir. Peygamber efendimiz de tebessüm ederek bu gence hem şefaatini müjdelemiş, hem de seyahati ihsân etmiş, orada bulunan Sa’d bin Ebî Vakkas da gezdiği yerleri ve gördüklerini yazmasını tavsiye etmiştir.”
Bugün küçük yerleşim yerleri de dâhil olmak üzere yüzlerce il ve ilçenin tarihinde Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinden söz edilmektedir. Bunun yanında günümüze akseden bazı özel anları da Evliya Çelebi sayesinde öğrenmişizdir. Hezârfen (bin fenli bilim adamı demektir) Ahmet Çelebi ve hikâyesi de bunlara bir örnektir.
Roketle uçmayı başaran ilk insan olan Lâgarî Hasan Çelebi ve hikâyesi de Evliya Çelebi tarafından dile getirilmiştir.
Evliya Çelebi, sadece bol bol gezen ve gezdiği yerleri yazan bir seyyah değildir. O, gezdiği yerdeki halkı inceleyen, araştıran ve halkın kullandığı deyimleri günümüze taşıyan bir halkbilimci; dönemin musiki üstadından başarılı biçimde eğitim almış bir müzisyen; gravür ve minyatürler çizebilecek kadar iyi bir ressam; tek nüshası Vatikan’da bulunan haritasıyla bir haritacı; konuştuğu dillerin yanında gezdiği yerlerdeki yaklaşık 30 dil üzerine yaptığı amatör araştırmaları ve incelemeleriyle bir dilbilimci; babasından aldığı eğitim ve bilgilerle geniş bakış açıcısına sahip bir zanaatkâr, bir mimar; birçok savaşta etkin olarak rol oynamış bir savaşçı; gezdiği yerlerdeki yemek kültürünü inceleyen ve değerlendiren bir tatbilirdir (gurme).
Kaynakça:
Ülkü Çelik ŞAVK, Sorularla Evliya Çelebi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Prof. Dr. Cemal KURNAZ, Eski Türk Edebiyatı, Gazi Kitabevi
Yorumlar (0)